Gwiazdy wizualnie podwójne
23 Sty 2005r. w
Gwiazdy Podwójne i Wielokrotne napisał/a
Marcin Szulc
W wielu miejscach dostrzegamy na niebie zarówno gołym okiem, jak i przez lunety, gwiazdy podwójne, składające się z dwóch gwiazd blisko siebie położonych.
W wielu miejscach dostrzegamy na niebie zarówno gołym okiem, jak i przez lunety, gwiazdy podwójne, składające się z dwóch gwiazd blisko siebie położonych. Na przykład przyglądając się gołym okiem gwieździe Mizar, dostrzegamy bez trudu w jej sąsiedztwie słabą gwiazdę, której Arabowie nadali nazwę Alkor. Podobną grupą złożoną z dwóch gwiazd widzimy gołym okiem w gwiazdozbiorze Byka w ugrupowaniu noszącym nazwę Hiad, kto zaś ma szczególnie bystry wzrok, może widzieć gołym okiem gwiazdy Lyrae i 5 Lyrae jako podwójne.
Liczba gwiazd podwójnych szybko wzrasta, gdy stosujemy lunety o coraz większej średnicy obiektywu. Zwróćmy niewielką nawet lunetę na Mizara. Dostrzeżemy, że gwiazda ta składa się z dwóch składników. Jest to pierwsza gwiazda podwójna odkryta za pomocą lunety. Do roku 1775 mało interesowano się gwiazdami podwójnymi, choć wykryto ich do tego roku blisko 90. Uważano je w zasadzie za układy optycznie podwójne, to jest widoczne jako podwójne tylko wskutek przypadkowej zbieżności kierunków. Dopiero William Herschel zajął się systematycznym wyszukiwaniem gwiazd podwójnych i w krótkim czasie odkrył ich około 700.
Herschel rozpoczął obserwacje gwiazd podwójnych z zamiarem wyznaczania paralaks gwiazdowych, zakładając, że obserwowane przez niego pary gwiazd są układami optycznie podwójnymi. Gdyby bowiem jeden ze składników takiego układu optycznie podwójnego był położony znacznie bliżej niż składnik drugi, to w odległościach kątowych obu składników powinny występować przesunięcia paralaktyczne w okresie rocznym. Tego rodzaju przesunięć Herschel nie wykrył, natomiast zauważył u wielu gwiazd podwójnych zmiany we wzajemnym położeniu składników, wskazujące na istnienie ruchu orbitalnego. Były to doniosłe stwierdzenie faktu, że obserwowane przez Herschela pary gwiazd są układami fizycznie podwójnymi.
Przeprowadzone później rozważania statystyczne wykazały, że istnienie par gwiazd optycznie podwójnych jest bardzo mało prawdopodobne, czyli że znakomita większość obserwowanych gwiazd podwójnych należy do układów fizycznie podwójnych, złożonych z dwóch gwiazd obiegających wspólny środek masy na skutek sił wzajemnego przyciągania.
Przy obserwacjach wzajemnych położeń gwiazdy mierzymy zazwyczaj ich względne położenia w układzie biegunowym. Początek tego układu umieszczamy zwykle w gwieździe jaśniejszej (składnik A) i w stosunku do tego składnika mierzymy położenie składnika drugiego - B. Przeważnie pomiary takie wykonywane są za pomocą refraktorów mających obiektywy o dużych średnicach, aby krążki dyfrakcyjne gwiazd miały możliwie małe średnice. Do pomiarów stosujemy mikrometry pozycyjne. W tego rodzaju mikrometrach obok siatki nitek nieruchomych umieszczona jest ramka z nitką ruchomą a. Ramka jest przesuwana za pomocą śruby mikrometrycznej C i przesunięcia te odczytywane są na bębnie śruby. Mikrometr ustawiamy tak, aby nitka nieruchoma, prostopadła do nitki ruchomej przechodziła przez oba składniki gwiazdy podwójnej. Przesunięcie nitki ruchomej od położenia A do B, odczytane na bębnie śruby mikrometrycznej daje nam odległość kątową AB = q między obu składnikami, a kąt, jaki tworzy kierunek nitki nieruchomej przechodzącej przez obrazy A i B z kołem godzinnym składnika A, jest kątem pozycyjnym V. Kąt ten liczymy od kierunku północnego przez wschód, południe, zachód od 0 do 360 stopni. Obie współrzędne q i V wyznaczają w zupełności położenie składnika B w stosunku do składnika A. Łuk q jest katem bardzo małym, wynoszącym przeważnie niewiele sekund łuku, a często nawet ułamek sekundy, uważać go przeto możemy za odcinek prostej, współrzędne więc q i V możemy traktować jako współrzędne biegunowe na płaszczyźnie.
Wzajemne położenia składników gwiazd podwójnych można również mierzyć z dużą dokładnością metodami fotograficznymi. Do tego rodzaju obserwacji stosowane bywają astrografy z obiektywami o dużych średnicach i długich ogniskowych. Zarówno obserwacje wizualne, jak i fotograficzne gwiazd podwójnych wymagają dobrej optyki i dobrych warunków atmosferycznych, dających spokojne obrazy gwiazd.
Referencje:
Eugeniusz Rybka: "Astronomia Ogólna" wyd. VI
Odpowiedz na pytanie zadane w sondzie.
Zjawiska oraz wydarzenia w nadchodzącym miesiącu.
Twoje Imię
28.03.2024, 11:54